Το Κάστρο της Ναυπάκτου είναι ένα από τα αντιπροσωπευτικότερα μνημεία φρουριακής αρχιτεκτονικής του ελλαδικού χώρου. Δεσπόζει επιβλητικό, πάνω σε λόφο, κατέχοντας θέση μεγάλης στρατηγικής σημασίας, που παρέχει τη δυνατότητα ελέγχου του θαλάσσιου στενού περάσματος Ρίου-Αντιρρίου, στην είσοδο του Κορινθιακού κόλπου και στο μέσον του Ιονίου Πελάγους.

Πρόκειται για το σημαντικότερο μνημείο του πλούσιου και πολυκύμαντου παρελθόντος της Ναυπάκτου, καθώς αποτελεί και τον πυρήνα από τον οποίο αυτή εξελίχθηκε. Είναι ορατές ακόμη και σήμερα οι αλλεπάλληλες κατασκευαστικές του φάσεις, από την κλασική αρχαιότητα (5^ος -4^ος αι. π.Χ), εποχή στην οποία ανάγονται τα πρώτα οχυρωματικά έργα, τα βυζαντινά χρόνια, την ενετοκρατία τον 15^ο αιώνα, όταν η οχύρωση ανασχεδιάστηκε, έως τις οθωμανικές επεμβάσεις, κυρίως τον 17^ο αι. και 18^ο αι., που υπαγορεύονται πλέον  από τη χρήση των πυροβόλων όπλων.

Στη σημερινή του μορφή, με τη συνολική περίμετρο των εξωτερικών τειχών να ανέρχεται στα 2.250μ., αποτελεί σημαντικό δείγμα της ενετικής οχυρωματικής τέχνης του 15^ου αι. (1407-1499), τότε που η πόλη ήκμαζε ως σημαντικός εμπορικός και ναυτικός σταθμός.

Κτισμένο αμφιθεατρικά, περικλείει την κορυφή του λόφου (ακρόπολη κάστρου) και τις πλαγιές του ως τη θάλασσα. Από την ακρόπολη ξεκινούν δύο βραχίονες τειχών, οι οποίοι, ακολουθώντας το φυσικό ανάγλυφο του εδάφους, κατεβαίνουν ο ένας ανατολικά και ο άλλος δυτικά και περικλείουν το μικρό λιμάνι σε σχήμα πετάλου. Εγκάρσια διατειχίσματα ενώνουν τους δύο βραχίονες και διαμορφώνονται πέντε αμυντικές ζώνες (διαζώματα) από την κορυφή του λόφου ως το επίπεδο της θάλασσας.

Το κάστρο διαθέτει τέσσερις πύλες περιμετρικά των τειχών του (σήμερα σώζονται οι τρεις) και την ενετική θαλάσσια πύλη, ενώ κάθε εγκάρσιο τείχος έχει μία πύλη που οδηγεί στο επόμενο διάζωμα. Από αυτές ξεχωρίζει η Σιδερόπορτα (συνδέει την Κάτω Πόλη με την Άνω Πόλη), ενετική πύλη που διατηρείται στον χώρο με την εντυπωσιακή βενετσιάνικη καταχύστρα και τον ανάγλυφο διάκοσμο στον τύπο του ιταλικού αναγεννησιακού θυρεού να την προστατεύει.

Ο παραδοσιακός οικισμός της Ναυπάκτου περικλείεται στα δύο χαμηλότερα διαζώματα προς το επίπεδο της θάλασσας και ζωντανεύει την εικόνα μιας πραγματικής καστροπολιτείας. Στο κατώτερο διάζωμα, «Κάτω Πόλη», βρίσκεται το μικρό ενετικό λιμάνι, το αναστηλωμένο Φετιχιέ Τζαμί, χώρος εκθέσεων και πολιτιστικών δράσεων, και το αρχοντικό του ιδρύματος Δημητρίου και Αίγλης Μπότσαρη, που στεγάζει Μουσείο αφιερωμένο στη Ναυμαχία της Ναυπάκτου. Στο ανώτερο, την «Άνω Πόλη», περιηγούμαστε στην περιοχή του Βεζίρ Τζαμιού με το αναπαλαιωμένο αρχοντικό της οικογένειας Τζαβέλα και το συγκρότημα των οθωμανικών λουτρών και ψηλότερα, στο πρανές του διαζώματος, ο ανεξάρτητος προμαχώνας «Ντάπια Τσαούς», έργο της ύστερης οθωμανικής περιόδου, πεταλοειδούς σχήματος με οδοντωτές επάλξεις, ειδικά διαμορφωμένες για χρήση μεγάλων πυροβόλων όπλων, οι οποίες προκαλούν το ενδιαφέρον του επισκέπτη.

Στο τρίτο διάζωμα, τριπλή μνημειακή πύλη αποτελεί την είσοδο  στον αρχαιολογικό χώρο. Λιθόστρωτο μονοπάτι οδηγεί προς την ακρόπολη (πρώτο και δεύτερο διάζωμα). Στο κέντρο σχεδόν του δεύτερου διαζώματος υψώνεται ο ναός του Προφήτη Ηλία (19^ου αιώνα) κτισμένος στη θέση ισλαμικού τεμένους που με τη σειρά του ανοικοδομήθηκε πάνω σε βυζαντινό ναό, όπως καταδεικνύουν ανάγλυφα μαρμαροθετήματα με παραστάσεις ζώων και φυτών που βρίσκονται στον χώρο. To πρώτο διάζωμα (ανώτερη ακρόπολη ή Ιτς Καλέ), αποτελούσε το καλύτερα προφυλαγμένο τμήμα του κάστρου σε περίοδο πολιορκίας, όπως καταδεικνύουν οι πρόσφατα αναστηλωμένες καμαροσκέπαστες αίθουσες, η μικρή πυλίδα διαφυγής και η δεξαμενή νερού.

Τα τείχη του Κάστρου Ναυπάκτου, από το λιμάνι έως την Άνω Πόλη, αναστηλώνονται συνεχώς από το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού και την Εφορεία Αρχαιοτήτων Αιτωλοακαρνανίας και Λευκάδας, ενώ στην ακρόπολη του Κάστρου θα λειτουργήσει σύντομα αρχαιολογική έκθεση για τη μεσαιωνική ιστορία της πόλης.

Περπατήστε τα λιθόστρωτα μονοπάτια, ακολουθήστε τον περίδρομο των τειχών και ανακαλύψτε την ατμόσφαιρα της παλιάς καστροπολιτείας, σε ένα από τα πιο εντυπωσιακά και καλοδιατηρημένα ενετικά κάστρα στην Ελλάδα!  

Το ωράριο λειτουργίας αρχαιολογικού χώρου Κάστρου Ναυπάκτου είναι 8:30-15:30 τον χειμώνα και   8:00-20:00 τη θερινή περίοδο ενώ κάθε Τρίτη ο χώρος παραμένει κλειστός.